ئارامتر بخوێنەوە!
وتووێژ لەگەڵ
نەعیم نەجەفی
نەعیم نەجەفی راگەیاندنکار و چالاکی سیاسی، ساڵی 1991 لە کرماشان لە دایک بووە، لە ساڵی 2011ـەوە دەستی بە کاری ڕۆژنامەنووسی کردووە، لەو ماوەیەدا بۆ ڕۆژنامەی دەنگی کۆمەڵگای نووسیوە، ساڵی 2012 گۆڤاری میدیای بە دوو زمانی فارسی و کوردی لە زانکۆی کرماشان بڵاوکردووەتەوە؛ لە هەمان ساڵیش ئەنجومەنی ژینگەپارێزی میدیای لە شاری گیەڵان دامەرزاندووە، ساڵی 2013 ماڵپەڕی “فەرهەنگی – ئەدەبی”ی تاقوەسانی دامەزراند بۆ بڵاوکردنەوەی چالاکی و بەرهەمەکانی نووسەرانی باشووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ماوەی شەش ساڵیش نیشتەجێی باشووری کوردستان بووە. لە تەلەفیزیونەکانی گەلی کوردستان و کوردستان 24 کاری کردووە و چەندین دیکیۆمینتاریی لەسەر مێژووی کورد لە باشووری ڕۆژهەڵاتی کوردستان و کوردانی ئێزدی، مێژووی یەهوودییەکان لە کوردستان، کوردەکانی بەغدا و … بەرهەم هێناوە و دوو دیکیۆمینتاریشی سەبارەت بە ڕۆژئاوای کوردستان وەک ڕۆڵی ژنان و داهاتوی کورد لەنێوان ململانێی زڵهێزە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکان لە سووریادا بەرهەم هێناوە. چەندین لێکۆڵینەوە و وتاری لەبارەی سیاسەتی حاکمییەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران لە دژی کورد لە مێژووی هاوچەرخدا، ڕۆڵی بزووتنەوە و حیزبە کوردییەکان لە کرماشاندا و شۆڕشی عەشیرەکانی کرماشان، ئیلام و لوڕستان لە دژی رەزا شای پەهلەوی و ڕۆڵی ژنان لەو شۆڕشانەدا، لە ڕۆژنامەکانی چاودێر، کوردستانی نوێ، باس نیوز و ماڵپەڕەکانی کوردپا، ئێن ئاڕ تی، ڕۆژی کورد و ئێن ئێس ئێس ڕۆژدا بڵاو بووەتەوە و چەندین وتووێژی لەگەڵ تەلەفیزیۆنە کوردی و فارسییەکاندا سەبارەت بە پرسی کورد تایبەتی لە کرماشان، ئیلام، لوڕستان، هەمەدان و خانەقین و هەروەها مەترسییەکانی ڕێکخستنی سەلەفیزم لە کوردستاندا ئەنجام داوە.
تیشک: سەرەڕای ئەوەی کە ئێرانییەکان هەمیشە مافی زمانییان بۆ کوردەکان وەکو مەترسییەکی تەناهی سەیر کردووە بەڵام ئاستی ئەو مەترسییە بۆ کرماشان زۆر زیاتر بووە، هۆکاری ئەو ڕوانینەی ئێرانییەکان بەرانبەر بە کرماشان لە چ دادەبینن؟!
نەعیم نەجەفی: سەرەتا وە هەوجە زانم بۊشم هەنای باس کرماشان کەیمن، تەنیا مەبەست شار کرماشان یا پارێزگای کرماشان نییە، بەڵکوو وە پەی ڕۆڵ مێژوویی کرماشان و ناوەند بۊنی لە دەورەیل جیاواز مێژوویی، تەنانەت لە مەشروتیەت ورەو ئێلایش تا ساڵ 1339 هەمەدان، ئیلام، لوڕستان و سنە سەر وەکرماشان بۊنە و تەنانەت خانەقین و مەنەڵیش لە ژێر کاریگەری رووداوەیل کرماشان بۊنە و تا ئێرنگەیش پەیوەندی قۊل فەرهەنگی و کۆمەلایەتی لە ناوێیان مەنێە. لێرە کوترانم یەسە بۊشم ئێرنگەیش ك باس کرماشان کەیمن واتە گشت باشوور ڕۆژهەڵات کوردستان و ئەو ناوچەیلە ك “ئەڕا زووانن “. لەبارەی پرسیارەگەیش بێگۆمان ئەیە سەرچەوە لە هەڵکەفتەی ستراتژی کرماشان لە رۊ جۆگرافیا، ئابووری وسەربازی گرێید و ئەی گرنگەیلە مدووێگ بۊە چەو داگیرکاری وەپەی داشتوون و وە سڕین شووناس نەتەوەیی ك زووان یەکێگ لە خالە سەرەکیەگانێە، هەول دانە هەم لە کورد بۊن چووڵی بکەن و هەمیش دەس بزووتنەوەی کورد لەورە بووڕن چۆن تەنیا جمشت سیاسی کوردیە کە تۊەنی رۊەرۊ ئەی داگیرکاریە بووسیێد وەلی ئەوان هەول دانە و دەن وە سڕین زووانەگەی و یەیشێوە کردنی وەل فەرهەنگ و زوان داگیرکەر ئڕا هەمیشە کرماشان لە ژێر دەسەڵات خوەیان بوود و مەردمەگەیشی لە جمشت کوردی دۊرەو بخەن. وە گشتی تۊەنم بۊشیم، میلکانێگە ك خاوەن سەرچاوەی فرەی نەفت و گاز و جورەھا کانزا و خاک “پڕ پیت و بەرکەت ” و سەرچەوەی ئاوییە. مەملەکەتێگ کە ئەڕا یەکەمجار لە ڕۆژهەڵات ناوەڕاست نەفت لەورە پێا بۊ و وە درێژایی مێژوو یەکێگ لە گرنگترین رێگایل ھاتنوچێن بازرگانیی و سەربازیی بۊە و ئاڵمانەیل لە جەنگ جەهانی دووهەم وەتنە وە کۆنترۆڵکردن کرماشان و خانەقین تۊەنن رۆژھەڵات ناوەراست کۆنتڕۆڵ بکەن! هەر وەی خاتریشە چ لە جەنگ جەهانی یەکم و چ جەنگ جەهانی دووهەم کرماشان شوون مقو مقو زڵهێزەیل جەهانی جوور بریتانیا، ڕوسیە، ئەمریکا و ئالمان و دەسەڵاتەیل ناوچەگە بۊە تەنانەت لە سەردەم عوسمانی و سەفەویە، قاجار و عوسمانی دوو پەیماننامەی گرنگ جور ئەرزروم و زەهاو لە سەر کرماشان ئمزا کریێد، ھەر ئێرنگەیش ئێران ئەڕا پەڕە دان وە ھلال شیعە و پشتیوانی لە هێزەگانی لە رۆژئاوای ئاسیا یێجار گرنگی وەو مەسیرە دێد و ناوەند فەرماندەیی سپای قودس لە ڕۆژئاوای ئاسیا ها لە کرماشان. هەر وە خاتر ئەی ئەهمیەتەیلیشە بۊە وە سەد ساڵ وەرین عێڕاق لە دیو باشوور و ئێران لە دیو رۆژھەڵات، بەردەوام ھەوڵ تەعریب و تەفریس کردنی دانه.
تیشک: لە بیست ساڵی ڕابردووە ڕەوتی کوردی نووسین لە کرماشان وەرچەرخانێکی گەورەی بەخۆوە بینیوە. ئێوە ئەو ڕەوتە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟!
نەعیم نەجەفی: پەڕەسەنن فکر کارلێکەری و گەشەسەنن هەست کوردبۊن لە لای روشنهۊرەیل کرماشان، جوورێگ دەروەچ ئەڕا ئیمه کردێیەسەو تا جددیتر رەفتارەیل کۆمەڵایەتی شاروەندەیل و چاڵاکەیل شوناسخواز کرماشان شییەو بکەیم. کامڵبۊن هەست نەتەوەخوازی لە کرماشان وەبەراوەرد وەل ناوچەیل سەرەوەی کوردستان کەفتێیەسە دۊیا، بەڵام ئمڕو وە هووکار ئامرازەیل ڕاگەیاندن و تۆڕەیل کۆمەڵایەتی و رووداوەیل ناوچەکە لە سەر کورد مەکینەگەی خاس داگیرسیاس. جاران ئی جۊلیانە لە ژێر کارگەری هزر حزبی بۊ، بەڵام ئیسە فرە ڕەهەندە. لەواقع “ڕاگەیاندن و توڕەیل کۆمەڵایەتی ” تۊیەنسن لە غیاب حکومەت کوردی و سیستەم پەروەردەی کوردی ئی خەسپەنە وە مل بگرن ک تا ڕادەیگ جای پڕەو کرردنر، بەڵام تەمامکەرەوە نییە و هەوەجە وە سەرمایە و ڕاگەیاندن 24 ساعەتە دێرێ تا هەم وەشێوەزار کرماشان بەرنامە بڵاو بکریەید و هەمیش ئاڕاستەی هۊری ئەڕا یەکانگیری وەل بەشەیل ترەک کوردستانا بەیدە پێان. ئەگەر بتوام واقعگرانە بنوڕمە ئی بابەتە، دووخمان فرە خاس نییە و نیەتۊیەنیم وەل سیستەم سیاسی ناوخۆ و سیستەم جهانی وەجەر بایم. چۊنکە بیسو چوار ساعەتە هایمنە ژێر ڕکیڤ و هژمۆن ئەوان و تاککارەیلیش نیەتۊیەنن لەی ڕێیە دەربازمان بکەن. سەرمایە و میدیای دەنگ و رەنگ بیسوچوار ساعەتە توایم.
تیشک: لێرەدا ئاماژەتان بە گرنگیی هەبوونی میدیایەکی تایبەت واتا دەنگ و رەنگ بۆ ناوچەکانی باشووری کوردستان کرد، لەم ساڵانی دواییدا، زۆرجار بینیومانە و بیستومانە کە داخوازییەکی زۆر بۆ بایەخدانی حزب و ڕێکخراو و میدیا کوردییەکان بە بەشی خوارووی کوردستان و شێوەزاری ئاخافتنی ئەم ناوچانە کراوە، رای ئێوە سەبارەت بەم بابەتە چییە؟
نەعیم نەجەفی: ڕاسە! بەڵام تا ئێرنگە وە داخەوە نە وە جدیی پێشوازی لەو داخوازیەیلە کریاس و نەیش مدوو داخوازییەگان وە چڕ و پڕی شیەو کریاس. ئەگەرچوەیش وە رووکەش برێگجار زووم کامێراگان و نوک قەڵەمەگان و ختابە سیاسییەگان رۊەو ئەو ناوچەیلەسە، بەڵام فرە کەم دۊنیم کە ئەو هەنگاوەیلە ستراتێژیەت و تێگەیشتنێگ لە تایبەتمەندیەیل فەرهەنگی، سیاسی، کۆمەڵایەتی ئەو ناوچەیلە لە پشتی بوود. لە لای تریشەو یەکێگ لە گەوراترین کێشە و گرفتەیل کوردەیل خوار بێسەروشوون بۊنێان لەناو ختاب سیاسیی کوردە، ئڕا نمونه ئمڕوو کەسێگ باس هەمەدان نیەکێد و وە شەرمیشەو باس لوڕستان کریێد. وە گشتیی تۊەنم بۊشم ئەو داخوازیەلە کە ئاڕاستە کریەن جورێگ درککردنە وە چوڵیی لە ستراتێژیەت سیاسیی کورد لەو ناوچەیلە ك داخوازای و چەوەرێ بۊنێگ حەق و رەواس.
تیشک: لێرەدا ڕۆڵی میدیا چی دەتوانێت بێ و بۆ ئەوەندە بە گرنگی دەزانن کە تەلەڤیزیۆنێکی 24 کاتژمێری بە شێوەزاری کرماشان هەبێت؟
نەعیم نەجەفی: یەکەم وە هەوجه زانم بۊشم ك باس بۊن و نەبۊن تەلویزیون کەیمن وە مانای ئەوە نییە ك رووشنهۊرەیل ئەو ناوچە چەوەڕێ وسانەو دەس لە بان دەس نیشتنە، نەخەیر هەر ئەوجوورە پێشتریش ئاماژە کردم چالاکی خاس دەسوەپەی کریاس ئەمڕوو ئەو ناوچەیلە وە گشتی خاوەن نووسەر و گرووپ ھونەریی و رۆژنامەنۊس و چاڵاک فەرھەنگیی و مەدەنین. بەڵام چیرۆک ئەیانە جوور ئەوەسە کە لە ناو شەڕ قوورسێگ بۊد “گولـلە داشتۊد و چەک وە پید نەود “. واتە جم جۊل کارەگان کیسەلیەو ئەڕا تاو دان جمشتەگەیان هەوەجە وە میدیا دێرن. چۆن هەر ئەوجوورە زانین لە دنیای ئەمڕوو ئەوە راگەیاندن و میدیاس کە جوور چەکێگ گەورا و خاڵ سەرەکی پێشکەفتن هەر نەتەویەگ تیێدە حساو، کە وە داخەوە مەردم ئەو ناوچەیلە و چالاکوانەگانی لێ بێبەشن. ئەڕا گرنگیەکەیشی ئێمە بایەد ئەی بابەتە لە رۊ هەڵکەفتەی جوگرافیایی و شێوەزاریەو ئەیە شیەو بکەین، لە رۊ جۆگرافیەو یەکم بایس بۊشیم لێرە تەنیا باس شار کرماشان نییە، بەڵکوو کرماشان بۊسە ناوندێگ ك هەر گۆڕانکاریێگ لە تێ رۊ بێید کاریگەری راستەوخۆ لە سەر دەوروەر خوەی دێریێد، واتە هێڵ نواس! ئەو کوردەیلە کە بە شێوەزار کوردی خوارێن قسە کەن لەڕۊ جیۆگرافییەو شوون نیشتەجیبۊنێان لەسەر نەخشەی کوردستان گەورا کەفێدە بەش باشوور رووژھەڵات کوردستا، واتە: لە رۆژھەڵات کوردستان: (لوڕستان، بەشێک لە ھەمەدان و سنە، ھەردوو پارێزگای کرماشان و ئیلام) و لە باشووور کوردستانیش (بەشێک لە کەرکوک، خانەقین، جەلەولا، شارەبان، مەندەلی، بەدرە، جەسان، زوڕباتیە، عەلی غەربی، عەلی شەرقی و قەزای حەی) لەپارێزگای کووت. کە ڕێژەیەگ ٧-٨ملیۆن کەسی لە چەندین ئایین و مەزھەب لەخۆی گرێد. ك فکر نیەکەم هیچ مەنتقێگ قەبوول یە بکێد ئەی جۆگرافیای گەورا و ستراتیژی و پڕ لە خێر بەرکەتە لە دەسمان بچوود! ھاوکات لە دەیشت جۆگرافیای کوردستانیش وە تایبەتی لە دوو پایتەخت گەورای ناوچەگە جوور بەغدا و تاران و بەشێگ لە گەورا شارەیل ئێران جوور شیراز، قەزوین و… ژمارێگ فرە “ئەڕا زووان ” نێشتەجین. ك یەیش تایبەتمەندی خوەی دێرێد، چۆن کە دروستکردن گوفتمانێگ نەتەوەیی لە ناو ئەو کوردەیلە، واتەی کاریگەرییکردنە لە سەر شەقام عەرەبیی و ئێرانیی و شیعە، وە ئەی ھۆکارە ك ھەم خەت تەماسن ھەم ئەوەی کە بەشێگ فرەیان لەبەغداو ناوچەیل تری ناوەڕاست و باشور عێراق و لە شارەیل ئێران نیشتەجیین و بەشێگیان پەیڕەو مەزھەب شیعەن و لەناو کۆمەڵەی عێراقی و ئێرانی حزوور دێرن، واتە لە دوو لاوە خاڵ تەماسن. گرینگی تریش ئەیەسە کە کوردەیل “ئەڕا زووان ” خاوەن کەیس مێژویی جینوساید کوردەیل فەیلی و هاوکات کەیس یارسانەگانن کە لە ژێر گوشار و سڕین ئایینی ئێرانن، ئەیەیش تۊەنی لە وەدەستھاوردن پشتوانی نێودەوڵەتی و راکیشان سەرنج کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ڕۆڵ فرە کاریگەری داشتوود. وە گشتی تۊەنیم بۊشیم هەرچێ فرەتر ئەو ناوچەیلە پەیوەست بوون وە بزووتنەوەی کوردی و هزر و هۊرمان نەتەوەیی لەو ناوچەیلە گەرم و گوڕترەو بود، لە چوار رۊەو وە قازانجمانە، واتە، ناوخۆیی و پرس جوگرافیای ستراتژی سەربازی و ئابووری، کاریگەری درس کردن لە سەر شەقام ئێرانی و عێراقی و شیعه مەزهەبەیل و وەدەس هاوردن پشتیوانی نێودەوڵەتی و لە دەس داشتن کار فشار لە رۊ بەغدا و تاران! وەی خاترە گرنگە ك دەسەڵات سیاسیی و میدیایی کوردیی و تایبەتی لەی قۆناغە میدیا کوردییەگان ستراتێژیەت دوو زاراوەیی خۆیان بگۆڕن و ھەوڵبەن پەیامە نیشتمانیەگانێیان وە شێوەزار کرماشانیش بڵاو بکەن تا بەڵکو لەسەر گەشەی ھزر نیشتمانیی و نەتەوەیی کوردەیل ٔئەڕا زوان ” کاریگەری داشتوون.
تیشک: ئاماژەتان بە دوو بابەت کرد، یەک ئەوەی لە قسەکانتان دەرکەوت ئەوەیە كه ئێران لە چەسپاندنی سیاسەتەکانی خۆی لە کرماشان و ئەو ناوچانە بەگشتی سەرکەوتوو بووە، هۆکارەکەی دەگەڕێننەوە بۆ چی؟
نەعیم نەجەفی: بەڵام ئەڕا ئەیەگە حاکمیەت چەنێگ لەی هەول داگیرکاریە تۊەنسێە سەرکەفتی بوود، ئەڕا وەڵامدان وەی پرسیارە درسترە لە دیالکتیکێگ هگلی-مارکس-ەو بنوڕیمنە باتەتەگە. لە ڕاس، شێواز هەڵسوکەوت حکومەتەیل و شاروەندەیل کورد، تایبەتی لە دەوران مودڕنیتەی سیاسی لە ئێران بەسریاسە چەندین فاکتەر فرە کارگەر مێژویی واتە، فاکتەرەیلێگ جوور هژمۆنی ئایینی، نەبۊن یەی حکومەت خۆجەیی کوردی، لە ناوبردن ناوەندداری یارسان و وەناوەندبۊن کرماشان جوور ناوەند کوردستان شیعە، دابڕان سیاسیی لە کوردستان سونی و هەر ئەیجوورە تاویان کورد شۆڕشگەر هەڵگر هۊرمان کوردایەتی لە مودڕنیتەی ناوینی لەی ناوچانە، جوورێگ فەرهەنگ ئەڕا زاڵ بۊن فەرهەنگ باڵا دەست ئەوەیتر ساز کرد. لێرە من نیەتوام تەنیا “پێکهاتەیل ” وەرپرس بزانم، بەڵکوو کارلێکەرەل کوردیش بێتاوان نین و پێویستە جوور یەی گەردیان دیالکتیکی تماشای ئەی بابەتە بکەیم. لە لای تریش عەقڵانییەت مێژویی و فام نەتەوەیی مرۆڤ کورد وەگەرد نەتەوەیل سەردەست هاوسای فرە جیاوازە. تورک و عەرەب و فارس جوور سێ نەتەوەی خاوەن دەسەڵات سیاسی، بەشێگ لە ئیمپراتۆریەت زەینی خوەیان لە ناخ مرۆڤ کورد چەسپاننە. لەواقع کۆمەڵگەی کوردی لە دریژایی مێژو هەمیشە تابلۆی “نە وە شەڕ یان نە وە داگیرکاری ” بەرزاو کردێیە و قەناعەت وە هێمنی هاوردێیە. نیەۊشم ئی خسڵەتە هەڵەس، بەڵکوو توام بۊشم ئی خسڵەت کارگەری نەرینی لە بان زەین کورد نایە و بێدەسەڵاتێ کردێیە. ئێسە پرسیار بڕێگ کەس یەسە: ئەڕا کۆمەڵگای کوردی بەردەوام خوەی لە وەرگری و بەرپەرچدانەوە دۊنێ و هێڕشبەر نەۊیە؟! لای من وەڵام ئی پرسیارە ئەڵگەردیەیدەو وە فام مێژویی و مەعرفەی ئاشتیخوازی مرۆڤ کورد لە بازنەی زەمان. بڕێگ ئۊشن، دیارە ئاخ کوردستان پڕە لە نێمەت خوداوەندی و ئەیە بیەسە هووکار تا مرۆڤ کورد بوودنە خاوەن ڕۆح ئارام و ئاشتیخوازێگ؛ وڵام وەپێچوانەی ئی شرۆڤە بایس بۊشم جیا لە ئەو خاڵەیلە، هووکار سەرەکی ئاشتیخوازی نەتەوەی کورد و بەردەوام لە سەنگەر پاوەگەزدان بۊنێ، ئەڵگەردیەیدەو شکست مێژویی مرۆڤ کورد لە ناو خوەی و کۆمەڵگاگەیا تا ئەو ڕادە ک نەتۊیەنسیە لە دریژایی مێژوی نەتەوایەتییا مەعرفەی هێڕشبردن درس بکەی و لانکەم لە وەڵام دەسوەردان ئەوانەیتر، ئانتی تز هێڕشبردن و داگیرکردن کاتی یا هەتایی ساز بکەید! هەر وەی خاترە ئەگەر ئیمە تەنیا دەسەڵاتەیل سەردەست قاجار و پاڵەویی یا کۆمار ئسڵامی وە هووکار یە بزانیم ك ڕێگر بینە لە وەراوەر شوناس و زوانمان، ڕێیەگە وەهەڵە چیمنە. کارکرد حکومەتەیل دیارە و گشتی داگیرکەرن و سەرمایەی وڵاتمان چەپاو کەن و هانە شوون ڕپلیەی خوەیان، ئەی ئیمە چە کردیمنە!
تیشک: چەند جارێک باستان لە پەراوێز خستنی ئەو ناوچانە لە خیتابی سیاسیی کورددا کرد، بە روونی مەبەستتان چی بوو؟
نەعیم نەجەفی: بەلێ بەداخەوە، وەختێگ ئەمڕوو لە ناو ختاب سیاسیمان هەمەدان و لوڕستان و بەختیاری سڕیمنەسە، واتەی ئەوەسە کە شەرعیەت دەیمنە سیاسەت داگیرکاری وە زوان خۆمان بەش فرێگ لە نیشتمانمان خەیمنە باوش ئەوان. لە دیو باشووریش هەر ئی هەڵەی کوشندە کریا کاتێگ ئاماژە وە سنور باشور کوردستان کریێد ئۊشن (لە زاخۆ تا خانەقین). یەیش لە حالێگە ك لەنێوان خانەقین تا دۊاسنور کوردستان سەدان گوند و چەندین بەخشو دوو شار تر کوردستان ھەن واتە (١٠٢٣٦ کم٢) ی خاکی کوردستان لە پشت خانەقینە. ك رووبەر ئەو ناوچە وە قەد پارێزگای کەرکوکە. وە گشتی لە لای رۆژھەڵاتیش لەلایەن دەسەڵات سیاسیی و میدیایی کوردەوە ناوچەیل بەختیاری، لوڕستان، هەمەدان خریانەسە پشت گووش و یە نوڕسن کوشەندێگە و پاساویش کەیمنە ئەیە کە ئەو ناوچەیلە، خوەیان وە کورد نیەزانن، بەڵام دی ئەوە لەوەر چەو نیەگریمن، یەکم ئەو خاک و میلکانمانە، دووهەم ئەو مەردمە لە ماوەی سەد ساڵ وەرین وە شێوەی جیاواز، چ سیاسی، پەروەردە، کوشتن و بڕین و زندان، هەوڵ دانە کوردبۊن لە وجودیان بکوشن. هاوکاتیش ئیمە تیەیمن قسەی یەی چالاک فەیک تۆڕە کۆمەڵایەتیەگان یا کەسێگ ك نەوکەری بێگانە قەبوول کردێە کەیمنە فاکت، بەڵام نووسین کەسایەت گەوراێگ جور سەردار ئەسعەد بەختیاری لە وەرچەو نیەگریمن ك سەد ساڵ لەیەوەر بەختیاری وە پێکهاتێگ لە کورد ناو بردێە. وە گشتی بایس بۊشم ئەرک سەر شان بزووتنەوەی کوردیە بێ هیچ منەتێگ کار لە سەر هوشیارەو کردن ئەو کۆمەلە بکێد، لە هۊریشەو نەوەیمن ك هەر ئەوان بۊن وەرجە هەر کەسێگ لە رۊ سیاسەت پانئێرانیزم و داگیرکاری رزا شاهـ وسان، لەعەلی مەردان خان بەختیاری تا قێەم خێر و شامگە رزا خان و ئەمیر مەخسوس و… وەلێ ئەمڕو چ وە سەر نەسل دۊای ئەوان هاتێە؟! واتە وە پروژە و بەرنامە کاریگەری لەسەریان درووست بۊە و بایس وە پروژە و بەرنامە ئەو کاریگەریە بسڕیێدەو. جی ئاماژەیشە نیەود هەر ئەو نووڕسنە سەبارەت وە پرس کورد لە مەریوان و بۆکان و مەهاباد دیریمن، ئەو نسخەیشە ئەڕا کرماشان بپێچیمن، ئەڕا ئی کارە بایس نوڕسنمان وەپەی ناسیایی لە تایبەت مەندیەل فەرهەنگی کۆمەڵگا و دەرووناسی تاکەگانی بود.
تیشک: دیارەدەی نووسین بە زمانی فارسی لەنێو نووسەرانی کرماشان هەتا ئێستا دیاردەیەکی باوە هۆکاری ئەو دیاردەیە چییە؟
نەعیم نەجەفی: گرامشی لە بەیان چەمک هۊری خوەی وەناو “هژمونی “، وەرچەرخانێگ لە ئەدەبیات سیاسی “مارکسیزم ناجەبرگەر ” وەدی تیەرێد، ئیمەیش تۊینیم ئەڕا سازین وەرساختێگ لە تیۆریەیل ئەوپەڕ جهانگیری سبارەت وە “شوناس کورد “، کەڵک وەلێ بگریم. گرامشی لە پێناسەی “ڕپڵیە ” ئۊشێد: ڕپڵیە تەنیا سەرکوت و وەکار بردن زوور لەلایەن دەسەڵات سەردەست نییە، بەڵکوو ڕپڵیە وەناو ڕۊ پۊچ کردن داشتمەیل خوەی ئاگابۊنیش گرێدەوەر کە لەوانە فەرهەنگ، ئەدەبیات و زوان و … بەشێگ لەی مکانیزمەنە. بەشێگ لەی ڕووانگەی گرامشیە لە ناو “دەبستان فرانکفۆرتیش ” دۊنیەید، وەجوورێگ ک ئامانج لە ڕپڵیە وەخوەی نوقم بۊن کییەتی بکەرەیل لە ناوەین سیستەم باڵادەست و فەرهەنگ زاڵ، واتا کریەید. ئەۊ لە چفت و بەست کردن ئی تیۆرییە، باوەڕێ یەسە: دەستەی حکومڕان، سەرتر و فراوانتر لە فەرهەنگ نەتەوەی سەردەست، هۊرمان و ڕەوشت سیاسی خوەیان زاڵ کەن وەجورێگ ک تەنیا ئیدئولوژییەگ هن گرووهێگ دیاری بوودە خاون دەسەڵات. ئێسە ئیمە ڕێک تۊش ئی بابەتەیمنە ک ئی زانایلە مەچەکبەندیێ کردنە! ئیمە جوور کارلێکەر کەفتیمنەسە ناو تەنگاو هژمۆنیکێگ ك دەسەڵات سەردەست لە ناو ناخمان چەسپانێیەسەی. واجبە ئیمە خوەمان لەی تەنگاوە ڕزگار بکەیم و بۊمنە خاون “خوەد سیاسی “. لە ئێسەوا خوەد سیاسی ئیمە دزریاس و فەرهەنگ سیاسیمان لە غیاب خوو نەتەوەیی ون کریاس. دیاردەی فارسی نۊسان تەنیا لە ناو ئەوانە باو نییە ک فرە خوەیان وەقەرەی کوردبۊن نییەن، بەڵکوو لە ناو ئەوانەیش ک پێداگری لە سەر کوردبۊن کەن و هەڵسوڕاو کوردنیش، دۊنییەید. هەر وەیخاترە ئیمە وەگەرد یەی دیاردەی قۊل سەروکار دیریم ک ئەڕا چارسەریی هەوەجە وە چەندین فاکتەر کارگەر جوور هێز، دەسەڵات و سەرمایە دیریم.
تیشک: ڕەوت ناسیۆنالیزمی کوردی لە کرماشان چۆن دەبینن؟
نەعیم نەجەفی: فەرهەنگ سیاسیی کورد لە ڕوژهەڵات وە دو ڕەوت و جیاوازا ڕەد بۊیە. بایس ئاگامان لەو گۆڕدراوەیلە ك ئەڕا شیکردن و لێکدانەوەی دووخ کورد ڕوژهەڵات وەکار بەیم، بوودن و واقع مەیدانی و کۆمەڵێگ فاکتەر سیاسی وجۆگرافی و فەرهەنگی سەبارەت وەی بابەتە لە وەر چەو بگریم. هەر وەیخاترە پێویستە بزانیم ك تێکچنراویی و هاوڕێژەیی چەمکەیلێگ جوور کوردایەتی و کورد بۊن لە هەر ناوچەیگ چۊن وەدەس تیەید و لە چ ئاستێگە تا ئەو کاتە شیمانەیەچ ئەڕا هەر گۆڕدراوێگ پێناسە بکەیم. وەشێواز نەریتی و لە نوێگەرایی هاوچەرخ، وەگشتی پارێزگای سنە و ورمێ سبارەت وە کێشەی کورد تا ڕادەیەک نزیکایەتی فکری دێرن. ئەگەریش بتوایمن وە گشتێان یەی نوڕسن داشتۊمن، بێگۆمان کرماشان لە ڕەوت ناسیۆنالیزم مەنێسە جی، بەڵام ئەگەر تایبەتمەندیەگانی لە رۊ سیاسی و کۆمەڵایەتی لە وەرچەو بگریمن ئەوە تۊنیم بۊشیم مەکینەی ناسیۆنالیزم کوردی لە کرماشان تایبەت لەناو رووشنهۊرەیلی خاس داگیرسیاس بەڵام ئەڕا کارکردنێ لە سەر کوومەی مەردم وە گشتی، جۊلەی کەم هازێگەو پێویستی وە کۆمەلێگ ئامرازە کە لە سەرەو باسیان کردیمن.